​Η Εδαφική Συνοχή ο τρίτος πυλώνας της Πολιτικής της Συνοχής

Με την Ενιαία Πράξη του 1986, η οικονομική και κοινωνική συνοχή κατέστη νέα αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το 2008 η Συνθήκη της Λισαβόνας εισήγαγε μια τρίτη διάσταση της συνοχής της ΕΕ, την Εδαφική Συνοχή. Όπως αναφέρεται και στην Εδαφική Ατζέντα 2030 για την Ευρώπη, μέσα από το στόχο της χωρικής ανάπτυξης επιδιώκεται η μείωση των αυξανόμενων ανισοτήτων μεταξύ περιοχών και μεταξύ ανθρώπων καθώς και η βιώσιμη ανάπτυξη.

Για τη διασφάλιση ενός βιώσιμου μέλλοντος χωρίς αποκλεισμούς για όλες τις περιοχές απαιτείται:

• ​​κοινή κατανόηση του γεγονότος ότι οι αναπτυξιακές ανάγκες διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή στην Ευρώπη
  ​
  
• συνεργασία και συντονισμός μεταξύ περιοχών, επιπέδων διοίκησης, τομέων πολιτικής και κοινωνικών ομάδων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και την αξιοποίηση και προστασία των φυσικών και πολιτισμικών πόρων και του ανθρώπινου δυναμικού.

Κατά την Προγραμματική Περίοδο 2014-2020, η τοποκεντρική προσέγγιση και χωρική ανάπτυξη και ειδικότερα η βιώσιμη αστική ανάπτυξη, κατέστη υποχρεωτική για τα προγράμματα του ΕΣΠΑ μέσω των εργαλείων της Ολοκληρωμένης Χωρικής Επένδυσης (ΟΧΕ) και της Τοπικής Ανάπτυξης με Πρωτοβουλία των Τοπικών Κοινοτήτων (ΤΑΠΤοΚ).

Προγραμματική Περίοδος 2021-2027 και Στόχος Πολιτικής 5

Στην Προγραμματική Περίοδο 2021-2027, η σημασία της χωρικής ανάπτυξης αναδεικνύεται μέσα από τη θεσμοθέτηση του ξεχωριστού Στόχου Πολιτικής 5 «Μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες της, μέσω της προώθησης της βιώσιμης και ολοκληρωμένης ανάπτυξης όλων των εδαφικών τύπων και των τοπικών πρωτοβουλιών».

Ο Στόχος Πολιτικής περιλαμβάνει δύο ειδικούς στόχους:

• ​​5i. Ενίσχυση της ολοκληρωμένης και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής ανάπτυξης, του πολιτισμού, της φυσικής κληρονομιάς, του βιώσιμου τουρισμού και της ασφάλειας στις αστικές περιοχές
  
  
• 5ii. Ενίσχυση της ολοκληρωμένης και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής τοπικής ανάπτυξης, του πολιτισμού, της φυσικής κληρονομιάς, του βιώσιμου τουρισμού και της ασφάλειας σε περιοχές πλην των αστικών.

​​

Χωρικά εργαλεία

Η Ολοκληρωμένη Χωρική Ανάπτυξη κατά την Προγραμματική Περίοδο 2021-2027, θα πραγματοποιηθεί μέσω ολοκληρωμένων χωρικών ή τοπικών στρατηγικών στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα με την αξιοποίηση των εργαλείων για:

• Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις (ΟΧΕ, ΟΧΕ-ΒΑΑ)
  
  
• Τοπική Ανάπτυξη μέσω Πρωτοβουλιών των Τοπικών Κοινοτήτων (ΤΑΠΤοΚ)
  

​​Οι Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις (ΟΧΕ) στηρίζουν πολυτομεακές και πολυταμειακές στρατηγικές και μπορούν να αντλήσουν πόρους από πολλά προγράμματα και πολλές προτεραιότητες και Ταμεία, υπό την προϋπόθεση ότι διασφαλίζονται η συνοχή και ο συντονισμός μεταξύ των σχετικών Ταμείων. Οι στρατηγικές των ΟΧΕ καταρτίζονται στο κατάλληλο υποπεριφερειακό επίπεδο.

Οι στρατηγικές των ΟΧΕ καταρτίζονται από τον αρμόδιο κατά περίπτωση χωρικό φορέα (Ν. 4914/2022).

Με βάση την αποτίμηση του σχεδιασμού και της υλοποίησης των ΟΧΕ-ΒΑΑ της Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020, οι στρατηγικές της περιόδου 2021-2027 θα έχουν μακροχρόνιο ορίζοντα, ανεξάρτητα από προγραμματικές και πολιτικές περιόδους με όραμα, συγκεκριμένους στρατηγικούς στόχους και ένα συνεκτικό σχέδιο δράσης που θα ιεραρχεί δράσεις και έργα προτεραιότητας.

Οι στρατηγικές θα εκπονηθούν από τους αρμόδιους περιφερειακούς και τοπικούς φορείς και θα συμμετέχουν στην επιλογή των έργων της στρατηγικής. Στο πλαίσιο της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, οι στρατηγικές θα εναρμονίζονται με τις τομεακές πολιτικές και προτεραιότητες.

Η Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία των Τοπικών Κοινοτήτων (ΤΑΠΤοΚ) αποτελεί ένα εργαλείο σχεδιασμού και υλοποίησης μιας τοπικής αναπτυξιακής στρατηγικής και αντιμετώπισης των τοπικών οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών αναγκών, με τη συμμετοχή των τοπικών φορέων και της τοπικής κοινωνίας σε σαφώς προσδιορισμένες χωρικές ενότητες. Οι Ομάδες Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ) είναι υπεύθυνες για το σχεδιασμό, την κατάρτιση και την υλοποίηση των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης και πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικές των τοπικών ενδιαφερόμενων μερών.

Βασικές προϋποθέσεις

Βασικές προϋποθέσεις για όλα τα χωρικά εργαλεία είναι:​

• Η διαμόρφωση ολοκληρωμένης χωρικής στρατηγικής στο κατάλληλο υπο-περιφερειακό επίπεδο με ευθύνη των αρμόδιων χωρικών αρχών
  
  
• Η εταιρική σχέση κατά το σχεδιασμό, την υλοποίηση και παρακολούθηση της στρατηγικής
  
  
• Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τη συνεργασία και διαβούλευση κατά το σχεδιασμό, την παρακολούθηση και αξιολόγηση της στρατηγικής και ειδικότερα της συνεργασίας των Περιφερειακών Αρχών με τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α’ βαθμού.

Πρόσθετες προϋποθέσεις

• Για τις ΟΧΕ και ΟΧΕ/ΒΑΑ οι χωρικοί φορείς συμμετέχουν στην επιλογή των πράξεων στην περίπτωση που η στρατηγική δεν έχει εγκριθεί σε επίπεδο έργου
  
  
• Τουλάχιστον το 30% των πόρων του ΣΠ5 θα συμβάλλει στις δράσεις για το κλίμα
  
  
• Εστίαση των στρατηγικών σε λιγότερος κατηγορίες παρέμβασης ειδικότερα για τις ΟΧΕ-ΒΑΑ.

Πόροι – Κανονιστικές προβλέψεις

Για την χωρική ανάπτυξη θα διατεθούν πόροι ΕΤΠΑ ύψους 1,4 δις ευρώ και ειδικότερα για τον Στόχο I Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη θα διατεθεί το 8% των συνολικών πόρων του ΕΤΠΑ, ήτοι 1,1 δις ευρώ δημόσιας δαπάνης. Πρόσθετοι πόροι θα διατεθούν από το ΕΚΤ+ και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης.

Κανονιστικές και εθνικές προβλέψεις για την Ολοκληρωμένη Χωρική Ανάπτυξη κατά την Προγραμματική Περίοδο 2021-2027:

• Άρθρα 28 - 34 του Καν 1060/21 Κανονισμού Κοινών Διατάξεων
  
• Άρθρα 3, 9, 10 και 11 Κανονισμού 1058/21 για το ΕΤΠΑ/ΤΣ
• Προοίμιο (23) Κανονισμού 1057/21 για το ΕΚΤ+
• Άρθρο 4.2 Κανονισμού 1057/21 για το ΕΚΤ+
• ΕΣΠΑ 2021-2027
• Άρθρα 25-28 του Ν. 4914/22 για τη Διαχείριση του ΕΣΠΑ
• Εγκύκλιος 124143/21-12-2022

Επιλέξιμες περιοχές

Οι Ολοκληρωμένες Χωρικές Στρατηγικές με αξιοποίηση των εργαλείων ΟΧΕ και ΤΑΠΤοΚ θα εφαρμοστούν σε περιοχές με τα εξής χαρακτηριστικά:

• Αναπτυξιακή υστέρηση, μείωση πληθυσμού και ύπαρξη σημαντικών εμποδίων ανάπτυξης
  
• Ύπαρξη περιορισμένων διασυνδέσεων με αστικά κέντρα και μειωμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες
• Ύπαρξη προϋποθέσεων για ανάπτυξη δικτύων οικονομικών δραστηριοτήτων με στόχο τη δημιουργία οικονομιών συσσωμάτωσης
• Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών και φυσικών πόρων με δυνατότητες αξιοποίησης για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας

Στις Ολοκληρωμένες Παρεμβάσεις σε αστικές περιοχές, ως αστικές περιοχές νοούνται:

• Αστικές περιοχές με πρόβλεψη για ολοκληρωμένες αστικές παρεμβάσεις από Περιφερειακά Χωραταξικά Πλαίσια
  
• Οικιστικές ενότητες (λειτουργικές περιοχές) ή πόλεις που αναπτύσσονται σε μία ή περισσότερες Δημοτικές Ενότητες με πληθυσμό μεγαλύτερο των 50.000 κατοίκων
  
• Πόλεις – έδρες Περιφερειακών Ενοτήτων που δεν καλύπτονται από τα παραπάνω, με σημαίνοντα λειτουργικό ρόλο αστικού κέντρου.

Διακυβέρνηση

Α) Εθνικό επίπεδο:

Δημιουργήθηκε Ειδική Μονάδα για το Συντονισμό και την Παρακολούθηση της Εφαρμογής των Στρατηγικών Εδαφικής Ανάπτυξης στην Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού των ΠεΠ της Εθνικής Αρχής Συντονισμού του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τις προβλέψεις της ενότητας 1.2 της Εγκυκλίου, η υποστήριξη της διακυβέρνησης της στρατηγικής των ΟΧΕ και ΟΧΕ-ΒΑΑ θα διενεργείται σε Περιφερειακό και Χωρικό (Τοπικό) επίπεδο, σύμφωνα με τις εξής γενικές προβλέψεις:

Β) Περιφερειακό επίπεδο:

• Η Ομάδα συγκροτείται σε επίπεδο Περιφέρειας με ευθύνη της οικείας Διαχειριστικής Αρχής
  
• Συντονίζει το σχεδιασμό και τη διαβούλευση των Στρατηγικών (ΟΧΕ, ΟΧΕ/ΒΑΑ και ΤΑΠΤοΚ)
  
• Παρακολουθεί τη συνολική υλοποίηση των στρατηγικών και διαμορφώνει προτάσεις για επίλυση των προβλημάτων
  
• Ενημερώνει την Διαχειριστική Αρχή (ΕΥΔ) και την Εθνική Αρχή Συντονισμού (ΕΑΣ).

Γ) Επίπεδο Χωρικού Φορέα:

• Η Ομάδα συγκροτείται με ευθύνη του αρμόδιου χωρικού φορέα, δηλαδή της Αστικής Αρχής ΒΑΑ ή της δομής διακυβέρνησης της ΟΧΕ
  
• Συντονίζει το σχεδιασμό και τη διαβούλευση της Στρατηγικής και τη διαβούλευση με τους τοπικούς φορείς και την τοπική κοινωνία
• Διαμορφώνει το Σχέδιο Δράσης για την Ωρίμανση των έργων και την υλοποίηση της Στρατηγικής
  
• Παρακολουθεί την πορεία ωρίμανσης και υλοποίησης των πράξεων της Στρατηγικής
  
• Επιλύει προβλήματα κατά την πορεία υλοποίησης.

Οι Ομάδες σε επίπεδο Χωρικού Φορέα συντονίζονται με το Περιφερειακό επίπεδο.

Στις στρατηγικές ΤΑΠΤοΚ το ρόλο της Ομάδας αναλαμβάνει η Τοπική Ομάδα Δράσης (ΟΤΔ) και δεν απαιτείται συγκρότηση άλλης Ομάδας σε επίπεδο στρατηγικής. Οι ΟΤΔ συντονίζονται με τις περιφερειακές ομάδες υποστήριξης.

Στοιχεία επικοινωνίας

Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού των ΠεΠ

Μονάδα ​Γ' Συντονισμού και Παρακολούθησης της Εφαρμογής των Στρατηγικών Εδαφικής Ανάπτυξης

e-mail: eyspep@mnec.gr​, pmavria@mnec.gr, ​ schina@mnec.gr

​

Κυριότερα κείμενα του στρατηγικού πλαισίου της ΕΕ:

• Εγχειρίδιο για τις Στρατηγικές Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης
  
  
• Εγχειρίδιο για τις Στρατηγικές Χωρικής και Τοπικής Ανάπτυξης
  
  
• Νέα Χάρτα της Λειψίας
  
  
• Εδαφική Ατζέντα 2030
  
  
• Οι Αρχές για την Αστική Ανάπτυξη του ΟΟΣΑ​
  
  
• Αστική Ατζέντα για την ΕΕ
  
  
• Διακήρυξη του Cork 2.0 ​- Καλύτερη ζωή στις αγροτικές περιοχές 2016
  
  
• Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία​
  
  
• Νέο Ευρωπαϊκό Bauhaus